اندیشه های شایع موجّه (ش.ش/جا.ش) عبارت از مقبولات جامعه نخبگانی که حد نصابی از توافق درباره آن وجود دارد. مثلاً اینکه میدانیم ویروس و باکتری منشأ بسیاری از بیماری هاست، یک فکر شایع و موجَّه است.
مقبولات شایع موجَّه (فر.ش) عبارت است از یک ارزش یا دانش تعریف شده در فرهنگ یک جامعه و نزد مرد در خیابان. مانند اینکه «روز عید باید لباس نو پوشید»
همچنین نگاه کنید به
مفهومِ علومی (ش.ش) در مقابل مفهوم عرفی و مفهومی کاملاً دانش سرایی است و فقط در «علوم»، مورد کاوش است (و نه در محاورت مرد در خیابان) این مفهوم، همواره متشکّل از تصوّرات و تصدیقات روشمند و متکثّر است. تصوّراتی که قاعدتاً بوسیلۀ پژوهش و تأمّل گرد آمده اند؛ مانند مفهوم «آب» در علومی چون شیمی، بیوشیمی، فیزیک، فیزیک-شیمی، هیدرولیک، فیزیک ذرّه ای، زیست شناسی، مکانیک، اکولوژی، اپتیک و علم نور، طبّ، کاسمولوژی، تفسیرهای عرفانی و عالَم شناختی، نشانه شناختی و غیر آن. مفاهیم علومی همواره مفاهیمی پرجزئیات هستند (به انگلیسی: Prolix )
مفهوم علومی، حسب نیاز کلّی علم، طیف گسترده ای از تصوّرات تصدیق شده یا مورد ظنّ (نسبتاً معتبر) را شامل است و دربارۀ آن، پرسش ها، مباحثات سازمان یافته و منظم علمی، تقسیمات، شرایط و خواصّ و… در جریان است. این مفاهیم، در علوم شکل می گیرند و بروز می کنند و متحول می شوند. یک مفهوم علومی، خواه ناخواه، همواره یک اصطلاح در یک علم است.
مفاهیم علومی در نظر پژوهشی، وقتی تصور شوند، منظومه ای از تصدیقات، تئوری ها و حتی فرضیات را شامل می شوند، یا برمی انگیزند. این حالت جمع الجمعی، وصف فرآورده های پژوهشی است که یک تصور علومی را در وعاء یک عالم یا وعاء جمعی بشر می سازد. البته محقّق همواره در لحاظ های گوناگون، آن را به صورت حداقلی یا حداکثری، مناسبتی و گزینشی و غیر آن، به ذهن و زبان و بنان می آورد و مفاهمات عالمانۀ خود را صورت می دهد. اما مفاهیم عرفی، اصولاً تا حد زیادی بسیط هستند و به حسب ملاحظات کاربردی در طیفی ناگسترده، اندکی حداقلی یا حداکثری می شوند. در هرحال مفاهمه به عصای قرائن حالیه و مقامیه است.
سخت‌زایی معرفتی (اصط.رجا / ش.ش/ جامعه‌شناسی شناخت) یک وضعیت دشوار در روال روزآمد شدن فهم‌ها و در مواجهۀ صحیح با آورده‌ها و فرآورده‌های معرفتی تازه است. سخت‌زایی، می‌تواند علل بسیاری داشته باشد. ایستارهای ذهنی و روان‌شناختی، مبتلایان به سخت‌زایی را دچار دیرفهمی و سنگینی در نوفهمی و نوآوری می‌کند. بسته بودن ذهن، سیطرۀ منطق خشک ارسطویی، منطق “فهمیدم و تمام شد” و کج‌فهمی و کژکارکرد گزاره‌های دینی-فرهنگی (و به طور کلّی ایدئولوژیک) کم‌سوادی عالمان (رُبَّ عالمٍ قَد قَتَله جَهلُه) و… از جمله زیرساخت‌های مهمّ سخت‌زایی هستند. جوامعی که تعصبات شدید فرهنگی و فکری دارند، مانند فاشیست‌ها و لیبرالیست‌ها و مذهبیّون افراطی هم، دچار سخت‌زایی می‌شوند.
این واقعیتی تلخ است که بسیاری از مردم و بلکه نخبگان در حوزۀ جهان اسلام (وهّابیان و …حتی برخی از شیعیان) نیز گاهی شدیداً دچار سخت‌زایی می‌شوند و در برابر تازه‌های معرفتی، واکنش نادرست نشان می‌دهند. امنیتی شدن و قاچاق شدن اندیشه و نوفهمی، تکفیر، تبعید و مهجورسازیِ واقعی یا حُکمی، از جمله واکنش‌های زشت و آزرم‌خیزی هستند که همه معلول سخت‌زایی است.
سخت‌زایی‌ها همواره علّت معرفت‌شناختی ندارند. بلکه در نگاه میکروسکپی و دقیق، سخت‌زایی‌ها همواره به علت ناعلم‌ها پدید می‌آیند. مثلاً غرور و خودبسندگی خفیّ و تعلّق خاطرهای زیانبار و استحسانات ارتکازی و تاثیر مبادی زیبایشی و… موجب سخت‌زایی می‌شود. اما یک فیلسوف علم می‌تواند تصدیق کند که سازه‌های معرفتی نیز در حدّ چشمگیری باعث سخت‌زایی می‌شوند؛ اگر چه همین سازه‌ها به علت ناعلم‌های میکروسکپی، پایسته و ماندگار می‌شوند.
اما در بومسازگان معرفتی جوامع بشری، گروه‌هایی پیدا می‌شوند که رسماً در برابر فهم نو، صف می‌کشند و به دلیل منافعشان آگاهانه بر خلاف آنچه می‌فهمند رفتار می‌کنند. قدرت‌ها و احزاب سیاسی، گروه‌های تجاری بزرگ و به طور کلی هر مجموعه‌ای که نفع و سود خود را در خلاف واقع، بیابد، اقتضاء متراکمی (اصط.رجاء / جا.ش) برای تولید «سخت‌زایی ناعلم‌گرا» دارند.
«در شروع مبارزات اسلامى اگر مىخواستى بگویى شاه خائن است، بلافاصله جواب می شنیدى که شاه شیعه است! عده‌اى مقدس‌نماى واپسگرا همه چیز را حرام مى‌دانستند و هیچ کس قدرت این را نداشت که در مقابل آن‌ها قد علم کند. خون دلى که پدر پیرتان از این دسته متحجر خورده است، هرگز از فشارها و سختی‌هاى دیگران نخورده [است]
مفهوم عرفی (ش.ش) در مقابل مفهوم علومی ، مفهومی است که در محاورات روزمره از آن استفاده می کنیم و جزئیات علمی را در آن قصد و اراده نمی نماییم. مثلاً وقتی می گوییم «یک لیوان آب به من بدهید تا بنوشم» مفهوم بسیط عرفی را اراده می کنیم و نه مفهوم علومی پرجزییات را. در دانشسرا چندان نگاه درجه اولی به مفهوم عرفی نمی شود.⇐ مرد در خیابان عمدتاً با مفاهیم عرفی زندگی می کند.