تفاوت مقام اجتهاد و افتاء و نیاز به علوم انسانی اسلامی

حمید رجایی گفت:

سلام علیکم. مشکلات حوزه را در تجزیه و تحلیل نظام های معرفتی، معیشتی، مالی و تبلیغی بجویید. مشکل حوزه، مشخصاً و اولاً و بالذّات در «روزآمد نبود نظام معرفتی» آن است (این مطلقاً به معنای توهین به حوزه و دانش حوزوی نیست، جانمایۀ علوم انسانی در حوزه است) بررسی اینکه کتاب ها چه هستند و طلاب مشغول چه امور زائدی هستند و… کارگشا نیست. روحانیّت در #انزوا_معرفتی از عینیّت های جهان و علوم جهان، نظام معرفتی موجود را تولید کرده است (این هم به معنای مردود بودن معارف نیست به معنای کامل نبودن علوم انسانی تفقه شده برای حل مسائل جهان امروز است) این علوم و حتی متون درسی، میراث بسیار گرانبهایی است و نمی توان به سادگی گفت فلان متن باشد یا نباشد (بسیار می بینیم که گاه از سوی فضلای حوزه هم در مورد ضرورت تحوّلات، مطالب حاشیه ای مطرح می شود که نشان از عدم اشراف ایشان به ابعاد مسئله است) اما اوّلا ًو بالذّات، مسئله و نقصان حوزه، متون درسی و شیوۀ تدریس نیست (این ها نارسایی و مشکل دارند) مشکل اصلی در «روزآمد نبودن نظام معرفتی حوزه» است.

حوزه از نظام های معرفتی، آموزشی، پژوهشی، مالی، تبلیغی و… ساخته شده است. نظام معرفتی، از مؤلّفه هایی تشکیل شده که سنخاً همه از جنس «معرفت» هستند، و در تعامل و پیوستگی با هم، در #بومسازگان_معرفتی حوزه، شیوع و سریان دارند. نظام آموزشی، از مولفه هایی که از سنخ آموزش، مواد درسی، شیوه ها و سیستم ها، هستند تشکیل شده (که در بومسازگان حوزه شایع هستند)
نکته مهم دیگر در مسئلۀ نظام های یک مجموعه و از جمله حوزه این است که خود نظام ها درپیوست همکنشی شدید هستند و گویی در هم متداخل و در هم گداخته اند و اینگونه بر هم مؤثّر می افتند. نظام معرفتی از نظام آموزشی، جان می گیرد و نظام آموزشی، خود، برآمده از نظام معرفتی است. پدیده های انسانی، عمدتاً این طور هستند و درهم تنیدگیِ موضوعات و مسائل آن، بخشی از دشواری مطالعۀ آن است.

بدون نظریه معرفت شناختی و وارسی های فلسفی علم (#فسلفه_علم) و نه فلسفه (به معنای هستی شناسی) نمی توان بطور اصولی حوزه را روزآمد کرد. تبعاً باید نظام آموزشی، مالی و تبلیغی حوزه نیز روزآمد شود اما آغازیدن از نقد متون درسی کاری ناشیانه است.
پس باید نخست در یک همفکری جمعی، یک نظام معرفتی بایسته و شایسته را ترسیم نمود و آنگاه بر اساس آن فهمید کدام روش ها و کتاب ها و دروس و کدام نظام آموزشی و مالی و… می تواند این نظام معرفتیِ تمدن ساز را محقّق و حمایت کند. یک نظام معرفتی کارآمد، خودش برای روش های مناسب و پیشرو، توصیه سازی می کند. در واقع در چنین وارسی معرفت شناختی، روش شناسی، خودش ماده و محتوای بحث است. غایب بودن #فلسفه_علم، آسیب کلانی به حوزه های علمیه زده است.

✅ اما «نظام *معرفتی» چیست؟

✅ #نظام_معرفتی، مناسبات مجموعه علومی است که در پیوست با کم و کیف، تنوع علوم شایع و رایج، #پارادایم های غالب، رویکردهای متنوع و رکود و زایایی آن توصیف در یک اکوسیستم معرفتی (مانند حوزه) بازشناخته می شود. عنصر جغرافیا و دوره زمانی نیز می تواند در توصیف و تمییز یک نظام معرفتی، مؤثّر باشد.

—— پانوشت

✴️*«نظام عبارت است از مجموعه مؤلّفه های هم سنخ که در تعامل با هم، هدفی را پی می گیرند.»
✴️توضیح کلمات هشتک دار را در فرهنگ نامه رجا بخوانید.