محل حدوث مفاهیم علومی، سپهر معرفت بشری است. سپهر معرفت، همان فضای بین اذهانی و بین القلوبی (مجازی، واقعی یا فرضی) است که عالمان، معانی را در آن به اشتراک می گذارند. اما سپهری که در نهایت مورد بحث ماست، سپهری فراخ تر و بلند مرتبه تر است و واجد صدر و ذیلی بیکران است (توضیح آن می آید) و جسم آن همین نمود و بروز ان است در فضای رسانه ها (نسخه)

 «سپهر معرفت، فضایی مجازی (و تا حدی فرضی) است که تمام گفتگوهای علمی در آن وجود دارد. سپهر رسانه ها،  امروزه این فضا را به تا حدی ایجاد کرده اند. چنانکه امروز می بینیم فن آوری ارتباطات، جهان پیرامون ما را کوچک و در عوض ما را منبسط کرده است. همین باعث می شود که رشته های علوم، از هم جدا نباشند و اندک اندک  از حالت انزواء  خارج شوند. رادیو، تلویزیون، تارنماها، انجمن های جهانی، دانشکاه ها و کتاب ها (در گستره ی وسیع) و نیز امکان ارتباط و گفت و شنودِ جهانی دانشمندان و صاحب نظران؛ موجب شده که علم از گوشه گوشه ی کتاب ها و اذهان، در بستری جمعی وارد شود. این بستر جمعی بخشی از سپهر معرفت است»

 

این سپهر، جسمی دارد و روحی. جسم سپهر همان رسانه­ ها هستند. مانند سخنان، کتاب ­ها و…و  انحاء آن بسیار است. جسم سپهر را در اصطلاح خودمان «نسخه» می ­نامیم و گونه های نسخه را بزودی بیان می کنیم.

روح سپهر، همان علوم و اندیشه­ های شایع  موجّه است که موجهیّت و شیوع آن مانع شامل بودن آن برای ظنون و فرضیات و اقوال شاذ و نادر نیست. چرا که حضور این ­ها در سپهر، هم شایع ­است هم مقبول.

اما جسم سپهر و روح آن به هم موثر می افتند. آن گونه که روح سالم در بدن سالم است و نیز روح سپهر در شاکله ­ی جسم و انتخاب نسخه موثر است.

 بیان نسخه ها

نسخه ها شمارگان و انواع بی شمار دارند و به جهت تفاوت احکام و طور آن، به اندک تفاوتی آن را از دیگری، ممتاز دانسته یم . اگر چه می توانیم آن را تحت مقولات کلی تر درآوریم.

نسخه، گاه زبانی و شفاهی است، گاه کتابتی و گاه به اشارات و دوال اصوات و تراکیب آن است. مانند کتاب و گفتار و …

و گاه تصویری است مانند نقوش و تماثیل و… و گاه موسیقایی است، مانند قطعات موسیقا و گاه هر یک از همین ها است؛ اما طور دیگری دارد. مثلاً نسخه ی شعری می تواند که گفتاری یا نوشتاری باشد و نیز نسخه ی ترانه ای که همان شعر است که با موسیقا خوانده شده است. چنانکه از مثال ها آشکار می شود به ادنی تغییر در تحقق خارجی نسخه، آن را ممتاز داشته ایم.

تفاوت در نسخه ها، گاهی در سنخ و طور ارتباطی آن با پیرامون است. مثلا گاه کلامی است که فریاد زده می شود. گاه نجوا می شود. گاه بسان سرّ، در میان اهل آن در جریان است و گاه آن را به رسانه های جمعی می سپارند اما آن را با آن سازگار می کنند (نسخه ی رسانه ای) که همه می دانیم هر سخنی را هر طور و هر جا نمی شود گفت. چونانکه خدای تبارک و تعالی از طریق کوه و دریا و… با ما سخن می گوید، اما اسرار آن را به طریق دیگر برای اهلش نجوا می فرماید. پس  هر نسخه  از آیات الهی رسانه ای نیست (مانند قرآن که ظاهر الفاظش برای عالمیان رسانه ای شده ولی باطن آن را جز پاکان لمس نمی کنند (لا یمسه الا المطهرون)

گاهی یک نسخه، سخن و محتوایی را در بردارد که از عناصر بیانی بسیار ساخته شده مثل نسخه سینمایی از یک محتوا که از قبیل ترکیب صور حرکت و صنایع تصویری و صوتی بسیاراست) و هلم جراً …

حکمت تفکیک میان نسخه ها، تفاوت ظریف در افاده ی مطلب و مفهوم است در هر یک، که اگر به آن توجه نکنیم فیلسوف ظریفی نیستیم و وجه دیگر این دقت، نگران بودن عالم ربانی، در مورد امانت داری نسخه ها است که گاهی بعضی نسخه ها، مفاهیم را از حقیقت آن منحرف می کنند و این مساله در امور مهمه مورد دقت عالم ربانی حتما خواهد بود. بخصوص اگر یک نسخه در صدد بیان مفاهیم و معارف دینی باشد و بسا روح آن را سلب کرده و روح دیگری در آن می دمد.

اما آنچه در نسخه ­شناسی مهم است، علم به اوصاف، عوارض و مدلولات و تاثیرات آن است و بدلیل همین مساله نسخه ها را بواسطه اوصاف و اشکالشان تقسیم نمودیم و کوشیدیم تا حدی آن را استقراء کنیم. مثال هایی که برای نسخه ها خواهیم آورد می تواند روشن کننده مراد ما از هر یک از عناوین آن باشد تا انشاء الله در فرصت مقتضی در باره ی آن ها اجتهاد کنیم. این اجتهاد همان رسانه شناسی است.

↵اقسام و انواع نسخه ها را بخوانید.

⇔ بازگشت به فهرست

فطرت (ش.ش/رسا.ش/فر.ش) گونه ای شدن است و این است که برای عالمان کشف شود که مفهومی عرفی، که نزد مرد در خیابان بوده، قیمتی تر و ارزشمندتر از مفهوم علومی‏ ای بوده که آن ها کشف کرده اند (یا بگو در نهایت مفهوم علومی،‏ سر از مفهوم عرفی در آوَرَد) این اتفاق در اصطلاح ما  «فطرت» نام دارد. (تمدن و فطرت، دو اصطلاح معرفت شناختی ­اند)

فهرست مطالب را اینجا بخوانید.

مقایسه این دو دسته مفهوم

مفاهیم علومی چنان که گفته شد، به کهکشانی از اجرام سماوی که در جایی جمع شده­، شبیه اند و تمایل به توازن و تعادل دارند. این مفاهیم عمدتاً از گزاره­ های تصدیق شده (یا در حکم تصدیق) به وجود آمده­ اند و در مجموع،  یک تصور علومی را شکل می دهند (به همین دلیل آن را گزاره پرچانه  یا Prolix نامیده ام) مثل مفهوم ‏«آب» که در حالت کلی خود از همه ی سبد دانسته های بشری در مورد «آب» ساخته شده یعنی هر چه بشر درباره ی آب می داند و در سپهر معرفت به شکل نسخه بروز داده است.

اجزاء بسیار این مفهوم در علوم گوناگون، بنابه مقاصد، روش، حاجت و… پیکربندی می شود. (اگر چه علوم خودشان در تعامل با هم این مفهوم را در سپهر معرفت ایجاد کرده اند، در واقع سپهر معرفت برای هر علم، بسان بانکی است که افراد زیاد در آن پول می گذارند و آن را با افزوده و  بهره -ی کاری که بانک با پول کرده- برمی دارند)

بنابراین، بنابه نظرّیه ­ی ما، مفهوم «آب» کهکشانی بسیار عظیم و مهیب و با شکوه است و در همان آغاز انسان کنجکاو را هم تشویق می ­کند (که بیا من را بشناس) هم به لطیف معنا تحقیر می ­کند (که غموض من بسیار است) و هم به رقص می آورد (که تسبیح من و وجد من را ببین و تابع شو: یسبح لله ما السموات و الارض: هر چه در آسمان و زمین است با خدا عشق ورزی می کند) و این همان سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ/فصلت/53) است که حبیب در نامه اش به بشر  فرمود.

این مفهوم علومی، با مساعی جمعی عالمان در سپهر معرفت حاصل می شود و حسن اختلاف و مباحثت ایشان و بویژه شاگردی کردن در محضر امام، در رشد این مفهوم و  مکاشفه جمعی کمک زیادی میکند و شرکت در این خوش­گذرانی جمعی را آسان و شیرین می نماید. غیبت امام، کل سپهر معرفت را نسبت به اکثری معارف بالای سپهر، دچار انزواء نموده است.

اما علوم، براساس اهداف و روش­ ها و مقاصد خود، گزاره های خود را کم یا زیاد، از این کهکشان عظیمه، برمی گزینند و تفکیک می ­کنند تا بتوانند بکارشان برسند. اما در هر حال سرکشی مدام به آن مفهوم جمع الجمعی و سپهری هم لازم شنان می شود. بویژه امروزه که دیگر علم در کتاب ها نمی گنجد (چرا؟) بنابرین مفهوم علومی‏، اصولاً پر جزئیّات و سرشار از نظریّه است.

اما اصل در مفاهیم عرفی بساطت است. اما تحلیل آنچه واقع می ­شود در محاوره با مرد در خیابان (که قاعدتا مفهوم علومی را نمی ­داند) نیاز به حوصله ­ی دیگری دارد.

تنویر یکم

گاهی مفهوم علومی‏ یک پدیده، از مفهوم عرفی اش فاصله ی زیادی پیدا می ­کند. این  ما را متمایل می کند تا میان آن دو قائل به مباینت شویم.  مثلاً مفهوم برق  و الکتریسیته در نظر انسان تازه آشنایی که امروز و اینک با این پدیده مواجه شده و صرفاً دانسته مثلاّ با زدن کلید، لامپ روشن می شود و مفهوم آن، در ذهن دانشمندی که الکتریسیته را از بنیان و با بررسی در چندین علم، شناخته است، تمایز بسیار دارد.

گو اینکه در حوزه ی مفاهیم علومی‏ هم، گاه ‏کارگرفت ابزارهای پژوهشیِ کارآمدتر، موجب چنان تحوّلی می شوند که میان آن دو مفهوم (علومی‏ پیشین و علومی‏ پسین) داوری به مباینت را بر می انگیزد، مثل تعریفی که از ستارگان یا وضعیت (کره ی) زمین در کیهان شناسی داشتیم (پیشین) و داریم (پسین)

تنویر دوم

مفاهیم علومی‏ در اثر فراگیرشدن آموزش و بسط رسانه­ های جمعی می تواند مفاهیم عرفی را تغییر شکل دهد و مرد در خیابان را قادر سازد که تا حدّ قابل اعتنایی از مفاهیم علومی‏ بهرمند شده و بتواند با ارباب آن مفهوم، اجمالاً مفاهمه بهتری صورت دهد.

تنویر سوم

اتفاق بسیار عجیبی که ممکن است میان این دو دسته مفهوم رخ دهد، این است که عالمان یک علم، پس از پژوهش بسیار دریابند، همان مفهوم عرفی که نزد مرد در خیابان است،  از مفهوم علومی‏ آن­ ها مضاهی تر، کارآمدتر و مفیدتر است! مثل اینکه مرد در خیابان به دلیل فطرت پاکش یا دستیابی و تمتع اش از یک منبع بهتر مثل تعالیم انبیاء بطور ناخودآگاه، توانسته باشد با دردسری بسیار کمتر آن معرفت را برای خود فراهم کند! گفتنی است، مصادیق این مورد، نزد عالمانی که روش ­های مصطلح علوم تجربی و مانند آن را در کاوش حقایق و قواعد، موجب راهیابی کامل می دانند، بیشتر قابل پیگیری است.

هرگاه مفهومی علومی‏ برای مرد در خیابان قابل درک شود (به علت گسترش رسانه ها و آموزش و…) به همان میزان، به اصطلاح ما «تمدن» رخ داده است و هر گاه  برای عالمان کشف شود که مفهومی عرفی، نزد مرد در خیابان، قیمتی تر و ارزشمندتر از مفهوم علومی‏ بوده (یا بگو در نهایت مفهوم علومی‏ سر از مفهوم عرفی در آورده) در اصطلاح ما  «فطرت» رخ داده است (بنابراین، تمدن و فطرت، در این جا اصطلاحات  معرفت شناختی ­اند)

محل بروز مفاهیم 

 محل حدوث مفاهیم علومی، سپهر معرفت بشری است. سپهر معرفت ، همانجاست که مفاهمات و مباحثات منازعات بشری صورت پذیرد. اما سپهری که مآلا مورد بحث ماست، سپهر معارفی است و آنجا است که  مباحثات و مراودات عالمان  در مورد مفاهیم علومی، صورت می­گیرد.

سپهر، جسمی دارد و روحی. جسم سپهر همان رسانه­ها هستند. نه رسانه به ما هو  رسانه. بلکه در حالی که متلبس به احتوای مفهوم اند (احتواء در آن ملحوظ است). مانند سخنان، کتاب­ها و…و  انحاء آن بسیار است. جسم سپهر را در اصطلاح خودمان «نسخه» می­نامیم و گونه های نسخه را بزودی بیان می­داریم.

روح سپهر، همان علوم و اندیشه­های شایع  موجّه است که موجهیّت و شیوع آن مانع مشمولیت ظنون و فرضیات و اقوال شاذ و نادر نیست. چرا که حضور این­ها در سپهر، هم شایع­اند هم مقبول.

اما جسم سپهر و روح آن به هم موثر میافتند آنگونه که روح سالم در بدن سالم است و نیز روح سپهر در شاکله­ی جسم و انتخاب نسخه موثر است.

⇐  قسمت چهارم: محل حدوث مفاهیم علومی/ مبحث رسانه (نسخه)

⇔ فهرست نظریه معرفت رجاء

 از نظریات حمید رجایی است

این نظریه بطور خلاصه می ­گوید: «برای نیل به سعادت و سلامت باید سه حوزه را با هم تدبیر و بهینه کرد، چرا که این سه حوزه تمام وجود و شوون آدمی را در برگرفته و بر هم تاثیر متقابل دارند. با مدیریت و تدبیر درست این سه حوزه، آدمی با لطف الهی، مشمول رحمت و امداد خداوند می­شود و از سعادت و سلامت دنیا و آخرت بیشتر بهره می­برد.»

این سه حوزه عبارتند از:

الف)حوزه ناسوت

ب)حوزه ذهن و روان

ج) حوزه قلب و عالم مثال

حوزه ناسوت، همان عالم ماده­ است که از مواد عنصری تشکیل یافته و از جسم ما آغاز می­شود و تا همه شرایط مادی و پیرامون ما چون خوراک، پوشاک، مسکن، شهر وتا شرایط زیست محیطی و منطقه جغرافیایی زیستگاه ما ادامه می­یابد. در واقع، هر آنچه در این عالم می­تواند در ما تاثیری بگذارد را شامل می­شود. حلقه ناسوت در تعریف ما، کلیه شرایط مادی ماست به همین مفهوم.

حوزه ذهن و روان، عبارت است از همه شرایط و اوضاع ذهنی و روانی ما، مثل اینکه چه میزان اعتماد به نفس داریم، واقع بینی و خوشبینی و مثبت اندیشی ما، در مقابل منفی بودن و افسردگی­مان، چقدر است، ترس و دلهره چقدر بر امور ما اعمال قدرت می­کند، توانمندی های خدادادمان را چقدر قبول داریم و مانند آن. در واقع حوزه ذهن و روان در اصطلاح ما هم شامل مباحثی است که وضعیت باورهای دینی ما را بررسی می­ کند و هم شامل آن دسته مباحثی است که یک روانپزشک یا روانشناس به آن علاقه­ مند است. تعبیر ذهن و روان در اینجا با مفهومی که در متعارف کاربرد دارد، قدری متفاوت است و بر این مطلب ایرادی نیست.

حوزه قلب و عالم مثال، همان است که در واقع شاکله معنوی و ملکوتی ما را می­ سازد.  همان قبر برزخی ماست که مختصاتی برابر(بلکه عین) شاکله نیات ما و نیز حاصل ملکوتی اعمال قلبی و جوارحی ماست. همان قبر مثالی ماست که ما پس از مرگ وارد آن می­شویم که یا روضه و باغی از بهشت است یا گودالی از دوزخ.( از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمود: «القبر اما روضه من ریاض الجنه او حفره من حفر النیران»؛ «قبر آدمی یا باغى از باغ‏هاى بهشت یا حفره‏اى از حفره‏هاى دوزخ است».بحارالانوار، ج شش ، ص دویست و پنج)

مطلب مهم در این نظریه این است که این سه حوزه بشدت بر هم تاثیر همکنشی و متقابل دارند و توفیق یکی با توفیق دیگری غالبا (و نه همیشه) توأم است. سلامت و صحت حوزه ناسوت بر حوزه ذهن و روان موثر است و بالعکس. همچنین سلامت و نورانیت حوزه ملکوت و قلب با دو حوزه دیگر در تعامل است.مثلا برخی بیماری ­ها و نارسایی­ های جسمی چون کم­ خونی، سوء تغذیه، پرخوابی و تنبلی، پرخوری و افراط در شهوات، زندگی بدور از طبیعت و آب و سبزه و مانند آن (حلقه­ ی ناسوت) می­ تواند در نظام ذهن و روان و نیز ملکوت ما اختلال ایجاد نماید. گو اینکه خدا ناباوری یا ناخود باوری، پریشان ذهنی،ترسو بودن، افسردگی و مانند آن (حلقه ذهن و روان) نیز می ­تواند نظام ناسوت و ملکوت را به هم ریزد. همچنین کرده­ های بد و گناهان ، تضییع حق الله یا حق الناس بویژه والدین و ارحام که در عالم قبر مثالی ما تمثل یافته و هم اینک از وجود دارد (حلقه ملکوت یا قلب) بر عالم ناسوت و روان ما موثر می­ افتد.

↵برای مطالعه ی فراتر اینجا را بخوانید.

↵در مورد دانش زندگی نیز بخوانید.

فهرست مطالب را اینجا بخوانید

مفهوم عرفی، مفهوم فنی یا علومی

مفهوم عرفی، مفهوم فنی یا علومی

مفاهیمی که در ذهن داریم در یک تقسیم (که شاید به آن کمتر توجه شده) دو دسته­ اند:

دسته ی اول، مفاهیمی است که در محاورات روزمره آن را به کار می­ گیریم و به ماهیت هایی اشاره دارد که در سطح تفاهم، به اجمال و اهمال برگزار شده و غرض در استعمال آن رفع حوایج روزمره است، نه غور و غوص در کشف شرایط و حقایق دقّی و علمی. مثل مفهوم «آب» در موردی که مثلاً دانشمند به کسی بگوید: «قدری ‏آب ‏ برایم بیاورید» چون تشنه است. اگر مفهوم  دقّی  و علمی را اینک منظور کند و در تفاهم، این لحاظ معلوم افتد، غالباً و اصولاً حمل بر مطایبه می شود… چون جای مفهوم دقّی اینجا نیست معمولاّ. به این دسته مفاهیم، مفاهیم عرفی می­ گوییم.

مفهوم دیگر مفهومی است که نه در عرف عام، بلکه در علوم (دین یا علوم دیگر) به عنوان یک مفهوم تخصصی و تبیین کننده و به بیشتر به عنوان «اصطلاح و نظریات آن علم» بکار می رود.مثلاً:

در علم فقه (و علم اصول الفقه): وجوب، تجزی، تنجز، اجتهاد، عقود، خیارات، اصات البرائه اصالت الصحه، استصحاب و…

در علم کلام: وجود حق تعالی، جبر، اختیار، اثبات نبوت، عدل الهی، امامت، معاد و…

در علم جامعه شناسی اسلامی:پدیده اجتماعی، امام، امت، ملکوت جامعه، انقلاب، نهضت های اصلاحگر، سنت های جاری بر جوامع، نهاد، اقتضائات متراکم و… 

و دیگر مفاهیم علومی در علوم اسلامی مانند خداوند، قرآن، نماز، عبودیت، ولایت، امام، نبی، قیامت و…از زوایای دیگر (در یک علم اسلامی)
همچنین مفاهیم علومی در علوم دیگر مثلا:

در علم فیزیک: جرم، انرژی، سرعت، الکترومغناطیس، حرکت، زمان مغناطیس، شتاب، شکاف هسته ای و…
در علم شیمی: عنصر، تجزیه، ترکیب، پلیمور، طلا، منیزیم، سوختن، ایزوتوپ و…
در علم ریاضیات : عدد، اعداد طبیعی، اعداد حسابی، اعداد صحیح،جبر، نظریه اعداد، هندسه جبری، نظریه گروه‌ها، آنالیز تابعی، جبر خطی، هندسه، مثلثات، هندسه جبری و…  
در علم زیست شناسی: حیات، مرگ، سلول، تنفس، خون، رگ، کروموزوم، ژن، ریبوزوم، پروتئین، کربوهیدرات، لیپید، اسید نوکلئیک،  دنریت، هورمون، فرگشت، فیکسیسم و …
همچنین میتوان اینگونه گفت که این مفاهیم، همواره متشکل از تصورات و تصدیقات گوناگون اند که قاعدتاً به وسیله پژوهش و تأمل گرد آمده¬اند. مثل مفهوم  ‏«آب» در نظر علومی چون شیمی، بیوشیمی، فیزیک، فیزیک شیمی، هیدرولیک، فیزیک ذره ای، زیست شناسی، مکانیک، اکولوژی، اپتیک و علم نور، طب، کاسمولوژی، تفسیرهای عرفانی و عالم شناختی و نشانه شناختی و غیر آن. همچنین مفهوم نماز، عبودیت، خداوند، غیب، ملکوت، مرگ و حیات و هر آنچه در معرفت دینی  مورد مداقه قرار می¬گیرد و به عنوان اصطلاح بکار میرود، مفهوم علومی است. مفاهیم علومی همواره مفاهمی پرجزییات و یا پرچانه اند.

 مفاهیم علومی در علوم انسانی در تعامل علم ساختی با مفاهیم اسلامی تولید می شوند (باید تولید شوند) مفهوم علومی، چنانکه آشکار است، حسب نیاز کلی، طیف گسترده¬ای از تصورات تصدیق شده یا مورد ظن (نسبتاً معتبر) را شامل است و درباره آن پرسش ها، مباحثات سازمان یافته و منظم علمی، تقسیمات، شرایط و خواصّ و … در جریان است.
این مفاهیم در علوم شکل می گیرند و بروز می کنند و متحول می شوند. این مفهوم خواه ناخواه همواره اصطلاح ( بستۀ معنایی و محتوایی) است. مفاهیم علومی‏ در نظر پژوهشی، وقتی تصور شوند، منظومه ای از تصدیقات، تئوری ها و حتی فرضیات را شامل می شوند، یا برمی انگیزند. این حالت جمع الجمعی، وصف فرآورده های پژوهشی است که یک تصور علومی‏ را در وعاء یک عالم یا وعاء جمعی بشر می سازد. البته محقّق همواره در لحاظ های گوناگون آن را به صورت حداقلی یا حداکثری، مناسبتی و گزینشی و غیر آن، به ذهن و زبان و بنان می آورد و مفاهمات عالمانه خود را صورت می دهد. اما مفاهیم عرفی اصولاً تا حد زیادی بسیط هستند و به حسب ملاحظات کاربردی در طیفی ناگسترده، اندکی حداقلی یا حداکثری می شوند. در هرحال مفاهمه به عصای قرائن حالیه و مقامیه است.

 وجه مشترک و حکمت تمییز

وجه جامع ­ساز و کارکردشناختی آن دو (مفهوم علومی‏ و عرفی) این است که اساساً ما عملیات ذهنی خود را در احضار و لحاظ جزئیات به حسب مورد تغییر داده و بسامان می کنیم.

بنابراین معنا، بسا قاعده ی یکسانی بر این دو دسته مفهوم حاکم است (لحاظ طیف های اطلاع از موضوع در مفهوم به حسب کاربرد که اعم است از محاوره با غیر و محاوره با خود) پس جوهر و قواعد عامه یکسانی بر هر دو حاکم است. اما حکمت تمییز و قول به تمایز این دو دسته حداقل به دو دلیل و علت است:

۱٫        تفاوت طیف تصورات ملحوظ در دو دسته مفاهیم چشمگیر و بل قیاس ناپذیر است.

۲٫        مفاهیم عرفی در نگاه اولی (و نه ثانوی) در نظر عالمان ارزش علمی چندانی ندارد.

۳٫        توجه به این تقسیم، ما را از فروغلطیدن در بسیاری مغالطات باز می دارد.

مثلاً درباره مفهوم «وجود» گمان می رود که  در غایت آشکاری است اما کنه اش در غایت خفا است.[۱] در حالی که بدون تمایز بین دو دسته مفهوم، مطلب، منجر به تناقض می­شود. چرا که اگر چیزی کنهی مختفی و دیریاب داشته باشد(یعنی فهم آن مشکل یا ناممکن باشد) نمی تواند مفهومی آشکار داشته باشد. مگر اینکه مفهوم مسامحی آن چنین باشد و الا چیزی که در کوشش علمی، شناختی سخت داشته باشد، به هیچ رو مفهوم ضروری و زود فهم نمی تواند داشته باشد.

جالب این است که برای توجیه ضروری بودن مفهوم وجود این گونه استدلال شده است :چون هر کسی بروشنی می داند که وجود چیست. پس مفهوم آن ضروری و بدیهی است! در حالی که مفهوم علومی‏، مبنی بر تلاش بیان گوهر اشیاء است و اینکه چیزی مفهومی بدیهی داشته باشد و مصداقی چنین غامض و نامبین اساساً تناقض و خطا است. مگر اینکه بگوییم در مورد اول مفهوم عرفی، موردنظر بوده و در مورد دوم مفهوم علومی‏ ملحوظ  است و با این بیان از ابتلاء به تناقض، در امان واقع شویم.

 فایده دیگر این تقسیم مثلا در مورد هستی­ شناسی این است که فیلسوف وقتی می­ گوید موضوع فلسفه «وجود» است، حرف دهان­ش را بفهمد که چه می­ گوید و در تلاش فهم آن، دچار حمق و بی ادبی نشود و اصل رضا را رعایت نماید بدانید که خیلی از مناطق حاره است و لازم است توقف کند (⇐لزوم توقف ذاتی (منطقه ممنوعه.منطقه وقف) و بسا توبیخ و تحقیر فلاسفه بواسطه این باشد که باحث از وجود یادش می­ رود که خودش کیست و وجود چیست.

⇐قسمت سوم مقایسه مفهوم عرفی و علومی

⇔ فهرست نظریه معرفت رجاء

[۱] – در این بیان: مفهومه من اعرف الاشیاء و کنهه فی غایه الخفاء